ریخت شناسی پنجاه قصه ی برگزیده ی هزار و یک شب

یکی از کسانی که در مطالعه ی قصّه ها روشی جدای از بقیه در پیش گرفت ولادیمیر پراب (1970- 1895) فولکلور شناس روسی بود. او معتقد بود که در طبقه بندی قصّه ها باید آن ها را دقیقاً مطالعه کرد، سپس با توجه به عناصری که از خود موضوع مورد مطالعه استخراج می کنیم، به بررسی آن بپردازیم، نه این که از بیرون بر موضوع تحمیل کنیم. دیدگاه دیگر او این بود که در مطالعه ی قصّه ها باید از روش های سایر علوم تجربی- که کاربردی، دقیق و قابلیت تکرار دارند- استفاده کنیم. بر اساس همین دیدگاه وی پس از مطالعه ی صد مورد از قصّه های پریان روسی و مقایسه ی آن ها با یکدیگر به این نتیجه رسید که قصّه ها با همه ی تنوّع و دگرکونی که در شخصیت ها ،مضمون و انگیزش ها دارند، کار قهرمانان آن ها ثابت است، وی کار بازیگران را کارکرد نامید و کارکرد را اعمال شخصیت ها از جهت نقشی که در سیر تکامل قصّه دارند، تعریف کرد و در بررسی های خود به این نتیجه رسید که: الف: اجزای ثابت همه ی قصّه ها کارکردهای قصّه ها هستند. ب: توالی کارکردها در قصّه ها همیشه ثابت است. ج: تعداد کارکردها در همه ی قصّه ها محدود هستند و تعداد آن ها تنها سی و یک کارکرد می باشد. هر چند که شیوه ی پراب در بررسی قصّه ها روشی تک بعدی و مکانیکی است، و وی تحت تأثیر سوسور زبان - شناس سوئیسی بیشتر به فرم و قالب اثر توجّه نمود، و مضمون و محتوا و جنبه های اجتماعی – تاریخی در خلق اثر را در درجه ی دوم اهمیّت، قرارداد. در روسیه ی آن زمان کار او چندان مورد توجّه قرار نگرفت. امّا روش او _ که پایه گذاران واقعی آن کسانی چون نیکفوروف و بدیه بودند- با ترجمه ی اثرش به نام ریخت شناسی قصّه های پریان روسی، به زبان انگلیسی سی سال بعد از انتشار در روسیه تحوّلی بزرگ در بررسی قصّه ها بوجود آورد. بسیاری از منتقدان و مردم شناسان در بررسی آثار ادب عامیانه و کلاسیک از روش وی پیروی کردند و در نقد تحلیل و تکامل شیوه ی او کارهای با ارزشی انجام دادند. در ادب فارسی هم بسیاری از محقّقان ادبیات عامه و کلاسیک از روش وی در بررسی قصّه ها و حکایت ها بهره برده اند. کسانی که شیوه ی پراب را دنبال کردند، شامل لوی استراوس است، که با نقد و بررسی شیوه ی وی و استفاده از آن در تجزیه و تحلیل اسطوره ها آن را تکامل بخشید و همچنین آلن دانداس، برمون و تودوروف هر کدام در تکامل این روش کارهای با ارزشی انجام داد ه اند. در این نوشته هم کوشش شده است که پنجاه قصّه ی متنوع از هزار و یک شب شامل قصّه های پریان، حیوانات، دینی، تاریخی و سایر گونه ها به شیوه ی پراب مورد بررسی ریخت شناسی قرار گیرد.